Dzisiejszy wpis zamieszczam z myślą o rodzicach, których pociechy chodzą do irlandzkich szkół. Zdjęć nie będzie (wiadomo - dzieci), a poza tym sam tam nie byłem. Informacje jednak mam z pierwszej ręki (12 lat) i widziałem zdjęcia i filmy zrobione komóreczką i wrzucone na fejsa zaraz po powrocie.
Lilliput Adventure Centre koło Mullingaru leży w środkowej Irlandii, jest otwarte przez cały rok i jeździ tam mnóstwo wycieczek szkolnych. Obecnie ośrodek nie ma już swojej strony w internecie. Rodzice zostali poinformowani przez szkołę, żeby wyposażyć dzieci przede wszystkim w buty i ubrania, które bez żalu będzie można potem wyrzucić. Strój na zmianę, ręcznik i strój kąpielowy, dużo jedzenia i picia. Cały dzień - od 9 do 18. Była też ważna informacja - że dzieci będą mokre na wylot i to bez względu na pogodę.
Zbiórka przed 9.00, półtorej godziny w autobusie, jakiś film po drodze i dzieci wysiadają w ośrodku nad jeziorem Ennell. Zaczyna się od "orientejszyn" czyli biegu na orientację czwórkami z mapą, celem jest zaliczenie 15 punktów kontrolnych i przedziurkowanie swoich kart w 15 miejscach. Szybko okazuje się, że ścieżki nie ma, a trasa biegnie przez błota. Już na drugim punkcie kontrolnym nogi do kolan są ubabrane na czarno. Na 15-tym wszyscy wyglądają jak wyjęci z bagna.
Drugi etap - spłukanie błota w jeziorze. Stare nieprzemakalne buty były do tej pory atutem, a teraz woda nie chce z butów wypłynąć. Już lepiej trzeba było wziąć całkiem dziurawe. Dzieci chodzą w wodzie po pas, spłukują brud z ubrań i twarzy po czym przechodzą do następnego zadania.
Spływ kajakowy w mokrych ubraniach. Jest pierwszy dzień lata i 15 stopni, niektórym zaczynają z zimna latać szczęki. Kajaki na szczęście wreszcie się kończą i dzieciaki przechodzą pod natryski. Tu mają się właśnie przydać stroje kąpielowe, bo natryski są w stylu wojskowym - rura pod sufitem przez całą łaźnię bez żadnych kabin. A ciepła woda się właśnie skończyła.
Na szczęście to tylko żart nauczyciela. Ciepła woda jest, potem suche ubranie, stare buty idą do wielkiego bina a mokre ciuchy do plecaka. Przerwa na zasłużone kanapki, batony i czipsy. Jak do tej pory nawet nie padało.
Po przerwie - gra terenowa między chłopakami a dziewczynami. Jedni chowają w swojej połowie lasu czerwoną koszulkę a drudzy niebieską. Las jest wielkości średniego osiedla. Trwa to jakiś czas, wygrywają dziewczyny. Zaraz potem zostają zdyskwalifikowane bo swoją koszulką schowały głęboko w dziupli a tak nie wolno, tylko że nie dosłyszały.
Czas na wysiłek umysłowy. Szałas z piramidą z sześciu sześcianów. Zadaniem jest przestawić piramidę na inne miejsce w określony sposób. Zajmuje to dziewczynom ponad 8 minut. Chłopakom 9.
Koniec odpoczynku. Kolejne zadanie - ściana wspinaczkowa. Dzieci mają asekurację linami i robią sobie filmy komórkami. Liny działają podobnie jak pasy w samochodzie, nikt ich nie trzyma. Nikt też nie spada.
Na koniec strzelanie z łuku. Instruktor tłumaczy jak układać strzałę, naciągać łuk i jak celować. Dobry koniec szkoły przetrwania. Pozostaje jeszcze tylko zjedzenie kawałka pizzy i powrót autobusem do domu (kolejny film na drogę).
Przyznaję, że po wysłuchaniu relacji mojej córki z pierwszej części wyprawy zastanawiałem się czy gdybym wcześniej o tym wiedział, to w ogóle bym ją na to puścił. Zapytana, czy pojechałaby na taką przygodę jeszcze raz - odpowiedziała - "może". Gorączki nie dostała, kaszlu ani wysypki też nie. Moje drugie dziecię (10 lat) było wcześniej na podobnej wycieczce szkolnej w ośrodku Clara Lara i po powrocie odpowiedziało "nigdy więcej". No, ale wtedy lało przez cały dzień a oni i tak łazili w ubraniach po wodzie, wspinali się po linach i pływali kajakami. Coś mi się wydaje, że tego typu atrakcje mogą wydawać się nam zbyt ekstremalne dla dzieci, ale zdaniem Ministerstwa ds Deszczu - to po prostu zwykła szkoła przetrwania w irlandzkim klimacie, którą trzeba zaczynać od dziecka.
Ta nazwa pokazuje, jak niewiele język irlandzki różni się od angielskiego ';-)
Graiguenamanagh wymawia się dość łatwo (greg na mana) i tak samo łatwo jest przeoczyć to małe miasteczko o długiej nazwie. Za równie długim mostem na rzece Barrow widać równie długi dach należący do największego w Irlandii średniowiecznego opactwa cystersów.
Irlandzka nazwa Graig na manach oznacza "osada zakonników". Olbrzymie opactwo wybudowano w 1204. Było jednym z 34 irlandzkich klasztorów zamieszkanych przez irlandzkich cystersów. Nazwa opactwa - Duiske Abbey pochodzi od miejscowej rzeczki An Dubhuisce - "Czarna Woda".
Jak widać na makiecie był to ogromny kompleks klasztorny z długim i wysokim kościołem i dużym dziedzińcem klasztornym (cloister). W klasztorze mieszkało 40 zakonników i kilkuset braci zakonnych. Jak wszystkie klasztory w Irlandii Duiske Abbey zostało zamknięte z rozkazu angielskiego króla w 1536 roku.
Przez kilkadziesiąt lat mnisi mieszkali jeszcze w klasztorze, jednak kościół stopniowo popadał w ruinę. Na rycinach widać zrujnowane opactwo na początku XIX wieku. Przez kilkadziesiąt lat w ruinach stał kryty strzechą drewniany mass house, w którym odbywały się nabożeństwa w obrządku protestanckim.
W XX wieku podjęto wysiłek odbudowania kościoła. Od lat 80 w Duiske Abbey odprawiane są znowu msze a czasem wysłuchać można organowych koncertów.
Na uwagę zasługuje dach, który został zbudowany jak dawniej - bez użycia gwoździ ani żadnych żelaznych elementów. Wszystkie dębowe belki złączone są drewnianymi kołkami.
Spod białej farby pokrywającej XIII wieczne kamienne mury wystają nietknięte ornamenty - zęby, zawijasy i motywy roślinne.
W bocznym, nieużywanym przedsionku znalazłem składzik na doniczki i świąteczne dekoracje. Pośród nich leżała sobie sylwetka normańskiego rycerza, który pewnie kiedyś tu miał swój nagrobek. Obejrzałem też ładnie zdobione i zaniedbane wejście oraz zabytkową chrzcielnicę. W tym miejscu część posadzki jest oryginalna lub ułożona z rozsypanych płytek. Reszta podłogi w głównej nawie jest podniesiona o ponad metr i kryje pod sobą zniszczoną oryginalną posadzkę.
Mury, wejścia i otwory okienne również są XIII wieczne. Kościół nie był zburzony, więc po odzyskaniu dachu szybko wrócił do dawnego kształtu. Ciężko jednak zrobić zdjęcie w pełnej okazałości, bo dookoła przybyło wiele budynków. Tak olbrzymi kościół jakoś nie pasuje do tej zabudowy. Miasteczko jest małe a zabudowa ciasna.
Z tyłu opactwa jest swojsko wyglądający cmentarz ze starymi cisami, grobami z bardzo różnych okresów oraz z kamiennymi krzyżami z X-XI wieku. Ballyogan High Cross i Aghakiletawn High Cross stały tu jeszcze zanim wzniesiono Duiske Abbey.
Graiguenamanagh jest dość wyludnionym miasteczkiem. Prawdopodobnie więcej ludzi mieszkało tu w czasach świetności klasztoru. W średniowieczu to opactwa były zaczątkami miast - obecność piśmiennych i wykształconych zakonników przyciągała miejscową ludność.
Jeśli będziecie mieli okazję przejeżdżać niedaleko Graiguenamanagh to zachęcam do obejrzenia Duiske Abbey. I w ogóle do zwiedzania średniowiecznych kościołów, które mają dachy, bo nie jest ich wiele.
Zgodnie z obietnicą - dziś relacja z wyprawy, którą ogłosiłem tydzień temu. Celem było znalezienie dolmenu ukrytego w krzakach porastających wzgórza nieopodal Dublina. Dla przypomnienia - dolmen to ciężka konstrukcja z wielkich kamieni zbudowana około 4-5 tysięcy lat temu w niewiadomy sposób i w niewiadomym celu.
Na ogłoszenie odpowiedziało kilka osób, jednak przegląd ich wyposażenia zrobiony tuż przed wymarszem na stacji benzynowej wykazał poważne braki. Ludzie w nieodpowiednim obuwiu musieli wrócić do domu. Zostało nas trzech - Mr Orzechowski, xpil i ja.
Ostatni kilometr przejechaliśmy drogą na której dwa samochody nie mogą się wyminąć, bo jest za wąsko. Asfalt się skończył, współrzędne GPS wskazywały na pobliskie zbocze zakryte krzakami, żadnej ścieżki ani niczego co by ścieżkę przypominało. Prywatne tereny, ogrodzenia, bramy i kłujące zarośla. Wszystko to dwa kilometry od obwodnicy Dublina. Oczywiście żadnego znaku ani brązowej tabliczki, która by wskazywała kierunek. (dlatego właśnie nazwałem to wyprawą)
Przy pierwszym domu, gdzie postanowiliśmy zasięgnąć języka powiedziano nam, że dostać się do dolmenu jest bardzo trudno :) i że zdjęcie możemy przecież zrobić stąd. Rzeczywiście dolmen było widać, bo palec pani udzielającej nam rad wskazywał odległą szarą plamę w bezkresnej zieleni kolcolistów. Na zdjęciu poniżej (zrobionym już pod dolmenem) widać właśnie ten dom skąd pokazywał nam palec. Widać w ogóle ten dom?
Chcieliśmy jednak dolmena dotknąć osobiście i namacalnie. Kłopot polegał na tym, że nawet jak przejdziemy przez bramę tej pani, to zaraz będzie kolejna brama należąca do kogoś zupełnie innego. Pani poradziła nam, żebyśmy spróbowali w sąsiednim domu, odległym o pół mili, powinno być bliżej i mniej dodatkowych bram.
W drugim domu powiedziano nam, że dolmen jest tam z tyłu i że możemy oczywiście przejść przez ich bramę, ale zaraz dalej będzie druga brama należąca do kogoś innego. I chyba będzie ciężko przez nią przejść, bo jest wysoka, stalowa i ma kłódkę. Ale możemy też spróbować w kolejnym domu pół mili dalej...
W trzecim domu dziadek powiedział, że do dolmenu jest bardzo trudno się dostać. Może gdyby pójść tam w lewo i za żywopłotem skręcić w taką małą ... Popatrzyliśmy po sobie z rezygnacją. "Albo lepiej chodźcie za mną" - powiedział dziadek i zaprowadził nas na tył swojej posesji. Otworzył furtkę obok jakiejś szopy na narzędzia, minął coś na kształt kurnika albo innej banderozy i wskazał żywopłot. "Jeżeli uda wam się tamtędy przejść to będziecie już bardzo blisko dolmenu".
Przeszliśmy po desce, minęliśmy zarośla, pokonaliśmy drut kolczasty. Potem było już z górki. Z górki wprost do strumienia, potem drugi drut kolczasty, kawałek tej drogi z bramami, elektryczny pastuch i kolczaste zarośla. I mała sesja zdjęciowa :)
W drodze powrotnej kolejność odwrotna. Kolcolist, pastuch, droga, drut kolczasty, strumień, drugi drut, deska. Przerwa na dziadka - pokazujemy mu zdjęcia i dziękujemy za pomoc. Potem jeszcze droga do samochodu - zapadający się mostek, jakiś tartak, psy i kolejny strumień. Wreszcie samochód zaparkowany na końcu drogi z napisem "droga prywatna". Koniec wyprawy, wracamy do stolicy, która zaczyna się trzy kilometry dalej.
Takie miejsca jak dolmen Kilternan, które leżą na prywatnych terenach, są pod ochroną państwa - to dziedzictwo kulturowe Irlandii i poświadcza to stosowna tabliczka w dwóch językach. Problem w tym, że dostać się do nich można jedynie z powietrza. Alternatywą jest droga, którą dziś przeszliśmy. A prawdziwą przeszkodą nie są wcale te bramy, elektryczne pastuchy, kamienne murki, druty kolczaste i strumienie, nie są nimi również dzikie bestie typu konie, byki, krowy, owce i lamy. Prawdziwą przeszkodą są gęste i kłujące zarośla, które w większości przypadków oddzielają prywatne tereny. Przejść przez te zarośla się nie da i pozostaje wędrówka szlakiem drutów kolczastych, elektrycznych pastuchów i kolcolistów. Powodzenia!
Zobacz też: Historia Grand Canal i Royal Canal.
Na początku widok wielu łodzi przycumowanych wzdłuż kanałów Grand czy Royal wcale nie dziwi. Ot, postój, może nawet nocleg, każdy marynarz gdzieś musi odpocząć. Po chwili jednak widać, że to nie są zwykłe łodzie. To pływające domy należące do ludzi, którzy wybrali mieszkanie typu houseboat.
Łódź ma tę przewagę nad domem, że nie trzeba za nią płacić wysokiego czynszu nawet jak się cumuje na rogatkach Dublina. A jak przyjdzie komornik, to można po prostu odpłynąć z całym dobytkiem gdzieś do Shannon czy innego Clare. Dla niektórych takie rozwiązanie może być bardzo wygodne.
Woda w kanale prawie nie płynie, łodzie stoją nieruchomo, okna nisko nad ziemią, zupełnie jak na normalnym osiedlu. Tylko za oknem zamiast krów i owiec - ryby, czaple i chmary owadów.
Na takim pływającym osiedlu każdy domek jest inny.
Łodzie zacumowane w pobliżu tego samego mostu mają wspólny adres typu Hazelhatch Bridge, Co Kildare. Łódki mają swoje skrzynki pocztowe z własną nazwą lub numerem, mają swoje kosze na śmieci opróżniane przez służby co piątek (zielone kubły co drugi piątek) oraz anteny satelitarne.
Za cumowanie w określonym miejscu właściciele wnoszą opłatę do Waterways Ireland. W zamian mogą się podłączyć do prądu. Poza tym mogą się ogrzewać olejem i korzystać z dystrybutorów paliwa przy niektórych mostach. Na większe zakupy można skoczyć łodzią albo swoim samochodem, który czeka zaparkowany w pobliskich szuwarach.
Bardzo ważnym miejscem jest pub. Stoi kilka łodzi dalej, przy moście czyli na skrzyżowaniu starej drogi lądowej z drogą wodną. Pierwsze puby w takich miejscach pojawiły się już w czasach budowy kanałów.
Na łodziach mieszka się przez cały rok. Zimy nie są tu srogie, ogrzewanie i prąd jest. Wody do mycia pod dostatkiem. Kiedyś toalet nie było wcale i ludzie jakoś sobie radzili.
Kwiaty w doniczkach i malunki na łodziach to kobiece akcenty. Dzieci nie ma, ale za to są psy - ktoś musi takiego domu pilnować.
Jak widać życie na łodziach nie obfituje w wygody i jest to chyba optymalna forma przetrwania dla kogoś, kto nie ma już innego wyjścia. Daleko tym irlandzkim domom do wygodnych barek na Sekwanie zamieszkałych przez tamtejszych artystów.
Ale można też taką łódź potraktować turystycznie. W marinie w Castleknock wypożyczają całkiem przyzwoite łodzie z pięcioma łóżkami, toaletą, łazienką, kuchenką, ogrzewaniem, telewizją i instrukcją obsługi. Nie jest wymagany żaden patent sternika ani nawet karta pływacka.
To jakby ktoś szukał pomysłu na irlandzkie wakacje w deszczu i na wodzie :)
Dwa kanały, które przecinają Dublin są obecnie pełnym kaczek i łabędzi elementem krajobrazu miasta ale jednocześnie jest to ważny zabytek z czasów, kiedy w Irlandii drogi wodne były równie istotne jak lądowe. Kanał Królewski (Royal Canal) płynie na północ od rzeki Liffey, a Wielki Kanał (Grand Canal) położony jest na południe od Liffey. Oba kanały wykopano ponad 200 lat temu w celu połączenia wschodniej strony wyspy ze stroną zachodnią.
Pod koniec XVIII wieku nie istniała w Irlandii żadna linia kolejowa, więc transport wodny był najlepszy, najszybszy i najtańszy. Kanał prowadzący z Dublina wprost na zachód miał być alternatywą dla opływania całej wyspy, dlatego zbudowano od razu dwa kanały. Wykopanie tak długich i szerokich rowów zajęło w sumie prawie 80 lat.
Oba kanały mają ponad 130 km długości i łączą Morze Irlandzkie z rzeką Shannon wpadającą do oceanu. Każdy kanał ma ponad 40 śluz regulujących zmiany wysokości gruntu i poziom wody. Przy wielu z nich zachowały się budynki, w których pobierano opłaty za przejazd...
...a wiele innych budynków od dawna nie spełnia już żadnych funkcji, jak ten poniżej stojący przy Wielkim Kanale. Budowa Grand Canal rozpoczęła się w 1756 roku i trwała aż 48 lat.
Po zbudowaniu linii kolejowych kanały zaczęły stopniowo tracić popularność, transport przeniósł się na tory. Kiedy jeszcze później wynaleziono samochody - oba kanały stały się zupełnie zbędne. Aż do czasu, kiedy samochody również się zestarzały - wtedy wraki zaczęto wrzucać do obu kanałów, które z czasem stały się długimi śmietniskami. Pod koniec XX wieku Irlandia postanowiła odrestaurować swoje historyczne drogi wodne. Oczyszczone i odnowione kanały oddano po raz drugi do użytku w 2010 roku. Oba są obecnie przejezdne na całej swojej długości.
Wzdłuż obu kanałów prowadzą również piesze trasy. Szlakami The Royal Canal Way i The Grand Canal Way można dotrzeć ze wschodu na zachód Irlandii. Każdy szlak ma ponad 100 kilometrów długości, a co kilometr na słupie wisi koło ratunkowe.
Kwestię łowienia ryb w kanałach reguluje zarządca - Waterways Ireland. Ryby można łowić, ale nie można ich zabierać.
Na stronie Waterways Ireland właściciele łodzi mogą zapoznać się z zasadami korzystania z dróg wodnych. Podana jest tam dopuszczalna wysokość, długość i szerokość łodzi, maksymalna prędkość (6 km/h) oraz opłaty za otwarcie śluzy (60 centów).
Wszystkie śluzy działają, ale nie przy każdej stoi budka dróżnika. Najlepiej jest kupić za €12,70 miesięczny (smart card) i wtedy wystarczy przy każdej zaporze wyjąć spod siedzenia wielką korbę i samodzielnie się obsłużyć.
Śluza to też dodatkowe miejsce, gdzie można przejść na drugą stronę kanału. Z reguły jednak ścieżka prowadzi tylko po jednej stronie, więc i tak trzeba wrócić aby wędrować dalej. Z kajakiem rzecz ma się prościej - przenosi się i wiosłuje się dalej.
Piesze ścieżki wzdłuż kanałów są popularnymi trasami rowerzystów i chodziarzy. Niektóre fragmenty trasy są bardziej cywilizowane i betonowe (Royal Canal w okolicach Castleknock) a inne bardziej dzikie i naturalne (Grand Canal w okolicach Celbridge). Poza tym wzdłuż Kanału Królewskiego jeździ pociąg, dlatego przy tym drugim gniazduje więcej ptaków. Farmerzy kąpią też pod mostami swoje zwierzęta (patrz pławienie koni)
Na całej długości obu kanałów znajdują się liczne mosty. Ich charakterystyczny kształt umożliwiał przepływanie wszelakich statków z drewnem, skrzyniami, zwierzętami i ludźmi. Pamiętać jednak warto, że mosty też zbudowano ponad 200 lat temu, czyli w czasach kiedy jeździło się konno albo najwyżej w dorożce. Dlatego do dziś wiele z tych starych mostów ma szerokość dorożki.
Kiedy dojeżdża się samochodem do takiego mostu, nie widać co jest po jego drugiej stronie. To, czy z przeciwnej strony też ktoś nadjeżdża będzie widać dopiero na szczycie. Mosty są bardzo wąskie i nie da się na nich minąć, więc wśród kierowców rozpowszechnił się zwyczaj trąbienia przed mostem. Jeżeli nie słychać trąbienia z drugiej strony, to można jechać.
Po obu kanałach poruszają się oczywiście łodzie. Będzie o nich w kolejnym wpisie.
